3 Ağustos 2012 | TEKNİK MAKALE 101. Sayı (Ağustos 2102)

Sadık Özkan / Mimar 2d Yapı Danışmanlık Uygulama Ltd. Şti.
1. GÜRÜLTÜ KONTROLÜNÜN GEREKLİLİĞİ:

Gürültü düzeyinin yüksek olduğu bir tesiste, gürültü kontrolüne yönelik çalışmalar aşağıdaki nedenlerle gündeme gelmektedir.

• İşletme içindeki gürültü düzeyinin, yasal sınırları aşması ve gürültünün azaltılmasına yönelik çalışmaların zorunluluk haline gelmesi. Ülkemizde, işletme içi gürültü düzeyi ile ilgili sınırlamalar, Çalışma Bakanlığı tarafından 23.12.2003 tarihinde yayımlanan “Gürültü Yönetmeliği” tarafından belirlenmiştir.
• İşletme içinde oluşan gürültünün çevreye yaydığı veya işletmenin yer aldığı açık alanda oluşan gürültü düzeyinin, yasal sınırları aşması ve gürültünün azaltılmasına yönelik çalışmaların zorunluluk haline gelmesi. Ülkemizde bu konudaki sınırlamalar, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 04.06.2010 tarihinde yayımlanıp, 27.04.2011 tarihinde değişiklik yapılan “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” tarafından belirlenmiştir.
• Firmanın yukarıdaki yasal sınırlar dışında bağlı olduğu uluslararası sınırlamalar, standartlar veya firmaya özel belirlenmiş standartların sağlanması.

2. GÜRÜLTÜ KONTROLÜNE YÖNELİK ÇALIŞMALARIN AŞAMALARI:

2.1.Tespit ve Değerlendirme:

2.1.1.Gürültülü Alanlar ve Maruz Kalanlarla ilgili Değerlendirme:

• Tesis bünyesinde birincil gürültü kaynakları ve etki alanları tespit edilerek gerekli ölçümler yapılmalıdır. Ayrıca gürültüye maruz kalanların maruziyet düzeyi ölçümleri ve odyolojik muayeneleri yapılmalıdır.
• Yapılan ölçümlere bağlı olarak, önlem alınması zorunlu olan gürültü kaynakları belirlenmeli ve yapılacak çalışmaya ilişkin ön değerlendirme yapılmalıdır. Bu değerlendirmede:

Dağınık durumdaki gürültü kaynaklarının belirli bölgelerde toplanarak, yapılacak çalışma alanının daraltılmasının olanaklı olup olmadığı; kişisel koruyucu kullanımının yeterli olup olmadığı, gürültüden etkilenen çalışanların maruziyet sürelerinin azaltılıp azaltılamayacağı, gibi konular öncelikle ele alınmalıdır.

2.1.2.Gürültüye Neden Olan Makine ve Ekipmanla ilgili Değerlendirme:
Yukarıda belirtilen çalışmanın ardından, gürültü kontrolü yapılması gereken kaynaklarla ilgili ön değerlendirme yapılmalıdır. Bu değerlendirmede ise:
Gürültünün kaynaktan (makine veya ekipmandan) yayılma şekli (hava yolu ile/darbe ve titreşim yolu ile) belirlenmeli. Yapılabilecek çalışma yöntemleri ve bu yöntemlerin neden olabileceği olası olumsuzluklar göz önünde tutularak çalışmayı yönlendirecek kısıtlamalar ve koşullar gibi ön kabuller netleştirilmelidir.

2.2.Gürültü Kontrolüne Yönelik Çalışmalar:

• Yukarıda söz edilen ön çalışmalar ışığında işletmeye ve gürültü kaynaklarına en uygun seçenekler belirlenerek, ilk aşamada pilot çalışmalar yapılmalıdır.
• Pilot çalışmalara, işletmenin kendi olanakları ile alınabilecek önlemler ve yapılabilecek çalışmalardan başlanması, maliyet optimizasyonu ve yöntemlerin işletmeye uygunluğu açısından önem taşımaktadır.
• Yapılan pilot çalışmaların maliyet, performans, alan/makine ve ekipman kullanımına etkisi vb. çıktılara bağlı olarak, çalışmaların devamına yönelik kararlar netleştirilmeli ve yürütülmelidir.
• Aşağıda gürültü kontrol yöntemlerine ilişkin genel başlıklara yer verilmiştir.

3. GÜRÜLTÜ KONTROL YÖNTEMLERİ:

3.1. Periyodik Bakım ve Kontroller
Yapılan araştırmalar, gürültünün azaltılmasına yönelik çalışmalarda periyodik bakım ve kontrollerin birincil öneme sahip olduğunu göstermiştir. Bu nedenle periyodik bakım ve kontrollerde, bir makinenin çalışma ve verimini etkilememekle birlikte var olabilecek, gevşemiş vida/cıvata ve bağlantılar, balans bozuklukları, bakım/onarım çalışmalarında yanlış parça seçimi gibi konular dikkate alınmalıdır. Periyodik bakım ve kontrollerde makine ve ekipmanın gürültü düzeyindeki değişiklikler gözlenmeli, kayıt altına alınmalı ve gürültünün azaltılmasına yönelik tedbirler irdelenmelidir.

3.2. Titreşimden Kaynaklanan Gürültüye Yönelik Çalışmalar

• Oturduğu zemine, bağlı bulunduğu tesisata veya temas ettiği diğer yüzeylere titreşim ileten makine ve ekipmanların doğrudan teması, titreşim alıcı malzeme ve detaylarla önlenmelidir.
• Zemine titreşim ileten makine ve ekipmanların ayakları altında, titreşim alıcı levhalar, kauçuk takozlar, yaylar gibi malzemeler kullanılabileceği gibi, makine ayaklarının tümünü basabileceği sistemler, yüzer döşeme ve kaideler oluşturulabilir.
• Çalışması sırasında titreşim oluşumuna neden olan ve bir tesisat veya başka bir ekipmana bağlı makinelerde flexible bağlantıların kullanılması uygun oalcaktır.  
• Çalışması sırasında titreşim oluşumuna neden olan makinelerin bağlı bulunduğu, tesisat ve ekipmanın yapıya, yapının bir elemanına (kirişler, kolonlar, aşıklar vb.) bağlantılarında titreşim alıcı elemanlar kullanılmalıdır.

3.3. Hava Yolu ile Yayılan Gürültüye Yönelik Çalışmalar
Bu konuda yapılabilecek çalışmalar, öncelik, önem ve performans sırasına göre aşağıda özetlenmiştir.
 
 3.3.1.Gürültü Kaynağının Kendisine Yönelik Çalışmalar
Kaportası Olan Makine Bölümleri: Bu tür bölümlerde ses yalıtım amaçlı malzemeler varsa, eskiyen, aşınan veya özelliğini kaybetmiş olanların değiştirilmesi, ses yalıtım malzemesi bulunmayan ve kaplanabilecek olanlarda uygun tipte malzeme kaplamalarının yapılması gerekmektedir.
Şeffaf Koruyucusu Olan Makine Bölümleri: Şeffaf olmasının zorunlu olmadığı yüzeylerde ses yalıtım malzemesi kaplaması yapılması gerekmektedir. Zorunlu yüzeylerde ise kullanılan şeffaf kaplamaların, olabildiğince ağır ve kalın olanları ile değiştirilmesi ses geçişinin azalmasına katkı sağlayacaktır.
Açık Kalması Zorunlu Olan Makine Bölümleri: Açık kalması zorunlu olduğu halde yüksek düzeyde gürültü yayan bölümlerde, kısmi ve hareketli veya portatif kapatmalar yapılması uygun olacaktır.

3.3.2.Kabin İçine Alınabilecek Gürültü Kaynaklarına Yönelik Çalışmalar

• Yaydığı gürültü düzeyi yüksek olan ve sürekli müdahale gerekmeyen makine ve ekipmanlar, bakım, parça değişimi vb. durumlar da gözetilerek uygun kapı, kapak ve demontabl bölümlerin bulunduğu şekilde kabin içine alınmalıdır.
• Kabin içine alınması uygun olan makinelerde ısı oluşmasının önlemesine yönelik hava giriş/çıkış kanallarının bulunmasına ve bu bölümlerde kaçabilecek sese karşı önlem alınmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.
• Kabin yapımına yönelik çalışmalarda özel koşullara göre farklı malzeme ve seçenekler bulunmaktadır.

3.3.3. Gürültü Kaynağı Yakın Çevresine Yönelik Çalışmalar

• Gürültü kaynağı yakın çevresinde, gürültünün mahallin diğer bölgelerine etkisini azaltmaya yönelik olarak gölgeleyici çalışmalar yapılmalıdır.
• Gölgeleyici çalışmalarda, malzeme sirkülasyonu, görsel iletişim zorunluluğu gibi gereklilikler dikkate alınmalı, gerekirse, şeffaf, hareketli, katlanabilir, demontabl vb seçenekler ele alınmalıdır.
• Gölgeleyici çalışmaların çok sayıdaki tekil kaynak çevresinde uygulanması, maliyet ve alanın kullanımı açısından sakıncalar yaratabileceğinden, olanak var ise gürültü düzeyi yüksek makine ve ekipmanın bir veya birkaç bölgede toplanarak çalışma yapılması daha sağlıklı olacaktır.

3.3.4. Gürültülü Alanların Bölünmesine Yönelik Çalışmalar

• İşletmelerin pek çoğunda, yüksek gürültüye neden olan imalat faaliyetleri, daha az gürültüye neden olan montaj,  rötuş, son kontrol, ambalaj vb. faaliyetler aynı alanda yürütülebilmektedir.
• Bu tip durumlarda, alanın kullanım amacı ve gürültü düzeyi ile bağlantılı olarak tamamen veya uygun yüksekliğe kadar sabit, demontabl veya hareketli elemanlarla bölünmesi, gürültünün etki alanının sınırlanması açısından uygun çözüm olmaktadır.

3.3.5. Üretim Alanında Genel Gürültü Düzeyini Azaltmaya Yönelik Çalışmalar

• Bu tür çalışmalar yukarıda yer alan başlıklarda ve maddelerde yer alan çalışmaların yapılamaması veya yetersizliği durumunda tercih edilmesi gereken çalışmalardır. Uygulamanın ses sönümleme yeteneği olan, yangın, toz vb. durumların dikkate alınması ile seçilen malzemelerle yapılması gerekmektedir.
• Yapılacak çalışmalarda, aydınlatma, havalandırma, yüksekte olan yatay sirkülasyon gibi konular da bu tip çalışmalar için dikkate alınması gereken konuları oluşturmaktadır.
• Çalışmaların öncelikle, üretim alanının yüksek gürültülü bölümünde yapılması, yapılan çalışmanın gürültü kaynağına olabildiğince yakın olması uygun olacaktır. Bu amaçla, gürültü kaynağına yakın duvar vb. yüzeylerde kaplama şeklinde ve/veya tavandan asılan sönümleyici elemanların kullanılması gerekmektedir.

ÜRETİM ALANI DIŞINDAKİ GÜRÜLTÜ KAYNAKLARINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR
Üretime Yardımcı Sistemlerin Bulunduğu Kapalı Alanlara Yönelik Çalışmalar:

• Jeneratör, blower, kompresör odaları gibi mahallerde ses geçiş kaybı performansını iyileştirmeye yönelik çalışmalar yapılması, bu çalışmalar yapılırken mahal içinde yer alan sistemin hava atış/emiş gereksinimine uygun çözümlerin üretilmesi gerekmektedir.

Üretime Yardımcı Sistemlerin Bulunduğu Açık Alanlara Yönelik Çalışmalar:

• Üretim veya ofis alanlarına ısıtma/ soğutma/havalandırma amaçlı hizmet veren ve kapalı bir alanda bulundurulamayan chiller vb. sistemler çevresinde, gürültü yayılımını azaltıcı gölgeleyici çalışmaların yapılması yararlı olacaktır.
• Bu tür sistemlerin hava gereksinimi ve hava atış zorunluluğu nedeni ile yapılacak çalışmaların sistem performansını düşürmemesine dikkat edilmelidir.
• Bu tür sistemlerde önemli bir konu ise sistem tesisatının (boru, kanal) üzerinde yer alan veya yer alması gereken ısı yalıtımının yetersiz ya da eskimiş olmasına bağlı çalışma süresi fazlalığıdır. Uzun süre çalışan sistemlerin, buna bağlı olarak uzun süre gürültü yayılımına ve yüksek enerji tüketimine neden olduğu unutulmamalıdır.