"Endüstriyel Yangın Güvenliği Önlemleri ve Kamusal Denetim Şart"

YUNUS YENER
TMMOB Makina Mühendisleri Odası BaÅŸkanı

Kamuoyuna yansıdığı üzere neredeyse hemen her gün bir fabrika yangını yaÅŸanıyor. 2017 yılında en az 182 endüstriyel yangın, 2018 yılında en az 385 endüstriyel yangın olayı yaÅŸandı. Bu yangınlarda en az 25 kiÅŸi öldü ve 72 kiÅŸi de yaralandı. (Yangın oluÅŸan iÅŸyerlerinin sadece yüzde 23’ünün unvanları basına yansıdı) Bu yangınların 107’si (yüzde 25’i) tekstil sektöründe, 71’i (yüzde 16’sı) metal sektöründe, 58’i (yüzde 13’ü) aÄŸaç-kâğıt-mobilya sektöründe, 50’si (yüzde 11’i) plastik sektöründe, 44’ü gıda sektöründe (yüzde 10’u) oldu. Yangınların yüzde 55’i Marmara Bölgesi’nde, yüzde 14’ü Ege Bölgesi’nde; il bazında ise yangınların 157’si Ä°stanbul’da, 23’ü Kocaeli’nde, 19’u Ä°zmir’de, 18’i Sakarya’da, 16’sı Bursa’da gerçekleÅŸti. Yangınların yüzde 75’inin nedeni bilinmiyor. Nedenleri bilinen endüstriyel yangınların yüzde 67’si mekanik kıvılcım, yüzde 12,84’ü elektriksel kıvılcım, yüzde 4,13’ü aşırı ısınma nedeniyle meydana geldi.

Endüstriyel yangınlar kapsamında deÄŸerlendirilmesi gereken bu yangınların özellikle son yıllarda sıklıkla olması, konuya ciddiyetle eÄŸilmeyi gerektiriyor. Bu noktada 4857 sayılı Ä°ÅŸ Kanunu, 6331 sayılı Ä°ÅŸ SaÄŸlığı Ä°ÅŸ GüvenliÄŸi Kanunu vb. düzenlemelerle getirilen sistemin yangın, patlama ve iÅŸ kazaları/iÅŸ cinayetleri vakalarını önlemek üzerine kurgulanmadığını belirtmeliyiz. Getirilen kimi kurallar da kâğıt üzerinde kalıyor. Ä°ÅŸyerlerindeki olaylarda tüm sorumluluk eÄŸer var ise iÅŸ güvenliÄŸi uzmanlarına yüklenmekte ve bu uzmanların belirttikleri teknik gereklilikler yerine getirilmemekte.

ENDÜSTRÄ°YEL YANGINLARA YAYGIN YAKLAÅžIM SORUNLU
Ülkemizde özellikle sanayi bölgelerinde ciddi bir sorun olan yangın güvenliÄŸi problemi, medyadaki yangın haberleri ile kendini belli ediyor. Yangınlarda ve sonrasında yapılan çalışmalar, yangınların ilk tespitlere yansıyan kaynağını bulmaktan öteye gitmemekte ve çoÄŸu zaman olay çözülmüÅŸ sayılmakta. YaÅŸanan can kayıpları, yangınların çevreye/doÄŸaya etkileri ve yaÅŸanan maddi kayıplar ile asıl yapılması gerekenler ise göz ardı edilmekte. Endüstriyel tesislerin, imar planlarına, tekniÄŸe, yönetmelik ve standartlara uygun yapılmayan pasif ve aktif yangın önlemleri sonucunda, felaketler kaçınılmaz hale geliyor. ÖrneÄŸin yangın için hayati önem taşıyan itfaiye araçları için tasarlanan ring hatlarının birçok firmada depolama alanı olarak kapatılması, ciddi bir yangın sıçraması ve itfaiyenin müdahale edememesi riskini ortaya çıkarıyor.

ENDÜSTRÄ°YEL YANGINLARIN TEKNÄ°K NEDENLERÄ°
Endüstriyel yangınların nedenlerini ÅŸöyle sıralamak mümkündür: Elektrik kaynaklı (statik elektrik, elektriksel kıvılcım, yıldırım vb.), sıcak yüzeyler (eritme potaları, buhar boruları, fırın ve aşırı ısınan motorlar vb.), uygun olmayan koÅŸullarda depolanan parlayıcı ve patlayıcı maddeler, uygun olmayan üretim koÅŸulları ve teknikleri, ateÅŸli yapılan iÅŸler (kaynak, taÅŸlama, kesme vb.), tozlu ortamlardan kaynaklı patlamalar ve yangınlar, uygun olmayan akü ÅŸarj odaları, tütün ürünleri, iÅŸ kazası ve doÄŸal afet sonrası oluÅŸmalar, komÅŸu tesisten çıkan yangın sıçraması, gaz ve sıvı sızıntıları. Belki en büyük sorun da konusunda uzman olduÄŸu düÅŸünülen kiÅŸilerin konunun ciddiyetinin farkına varamamış olması veya yeterli teknik altyapılarının olmamasıdır.

Yangın sonrası uzmanlar ve bilirkiÅŸiler tarafından olay yerinde çok titiz ve ayrıntılı bir inceleme yapılmalı ve aÅŸağıda belirtilen konulara özen gösterilmelidir:
1. Yapının tehlike sınıfı ile ilgili firma faaliyetinin mevcut proje ve yangın sistemine uygunluÄŸu ve alınan önlemlerin yeterliliÄŸi hesaba katılmalı.
2. Mimari, tesisat (makina) ve elektrik projelerinin yönetmelikler ve standartlar kapsamında yapılıp yapılmadığı incelenmeli, hesaplamaların ve tasarım kriterlerinin uygunluÄŸu,
- Mimarlık disiplini açısından; kullanılan yapı malzemelerinin uygunluÄŸu, uygulama teknikleri, güvenlik holleri, kaçış merdivenleri, yangın duvarları, kompartımanlar vb. uygunluÄŸu:
- Makina MühendisliÄŸi disiplini açısından; yangın söndürme sistemleri, su deposu, yangın pompaları, kolektörler, sabit boru tesisatları, vanalar, kolon hatları, anahatlar, yangın dolapları, hidrantlar, branÅŸmanlar, kuru ve sulu sprinkler sistemi ve konumları, hidrolik hesaplar, tehlike sınıfları, yangın yükleri, mimari boyutların tasarıma etkisi, söndürücü cinsi, gazlı söndürme sistemleri, merdiven basınçlandırma, duman tahliye vb. uygunluÄŸu,
- Elektrik MühendisliÄŸi disiplini açısından; uyarı ve algılama sitemlerinin uygunluÄŸu kontrol edilmeli.
3. Ruhsat vermeye yetkili kurumlar tarafından verilen onaylar ve izinler, yapı denetim raporlarının kontrolü, söz konusu onay izin ve raporlarda yönetmeliÄŸe aykırılık var ise sorumlu veya sorumluların tespit edilmesi gerekli. Mekanik ve elektrik yangın sistemlerinin, “Ä°ÅŸ Ekipmanlarının Kullanımında SaÄŸlık ve Güvenlik Åžartları YönetmeliÄŸi” gereÄŸi en az yılda bir periyodik kontrollerinin yapılıp yapılmadığı tespit edilmeli ve yapıldı ise yönetmelik ve standartlara uygun yapılıp yapılmadığı kontrol edilmeli.

NELER YAPILMALI?
Her ÅŸeyden önce 2012 öncesinde olduÄŸu gibi bina inÅŸaat ruhsatlarının alınması konusunda itfaiye ve meslek odalarının onayları geri getirilmeli. Bu onay iÅŸlemlerine inceleme onayları da eklenerek binaya ait bütün riskler pasif ve aktif önlemlerle bina inÅŸaatına baÅŸlanmadan test edilmeli. Bu sayede yönetmelik ve standartlar ile gerekli sistemler projeye yansıtılmalı. Özellikle endüstriyel tesislerin kabul komisyonlarında itfaiye ve ilgili meslek odalarından ilgili teknik uzmanlar ile Ä°ÅŸçi SaÄŸlığı ve Ä°ÅŸ GüvenliÄŸi (Ä°SG) uzmanlarının bulundurulması zorunlu hale getirilmeli. Her tür yangın/patlama, kaza ve ölümleri engellemek için “Önce insan, önce insan hayatı, sıfır kaza” ana prensip olmalı.

KuruluÅŸ amacı ülke genelinde iÅŸ saÄŸlığı ve güvenliÄŸi ile ilgili politika ve stratejilerin belirlenmesi için tavsiyelerde bulunmak, çalışmalarında ulusal ve uluslararası geliÅŸmeleri ve ülke koÅŸullarını göz önünde bulundurmak, çalışma hayatının iÅŸ saÄŸlığı ve güvenliÄŸi ile ilgili mevcut ÅŸartlarının iyileÅŸtirilmesi, güvenlik kültürünün ülke genelinde yaygınlaÅŸtırılması amacıyla üyelerin iÅŸbirliÄŸi içinde çalışmasını esas almak ve tarafların görüÅŸ ve düÅŸüncelerinin alınmasını saÄŸlamak olan Ulusal Ä°ÅŸ SaÄŸlığı ve GüvenliÄŸi Konseyi etkin bir ÅŸekilde çalıştırılmalı.

Ä°SG tedbirleri eksiksiz olarak alınmalı ve iÅŸyeri denetimleri ile iÅŸ güvenliÄŸi denetimleri artırılmalı, denetimler ÅŸeffaf bir biçimde sendikalar ve meslek odalarıyla paylaşılmalı, iÅŸyeri denetimlerinde tespit edilen uygunsuzluklarda “caydırıcı” idari ceza iÅŸlemleri mutlaka uygulanmalı.

Ä°ÅŸyerlerinde önlem almanın esasen iÅŸveren yükümlülüÄŸü olduÄŸu gerçeÄŸi bilinmeli, kamu ve adli makamlar buna göre karar almalı.

BilindiÄŸi üzere yangınlar sadece tesisler için deÄŸil, çevreleri için de risk oluÅŸturuyor. Bu nedenle belediyelerin imar ve ruhsatlandırma iÅŸlemleri disipline edilmeli, sanayi tesisleri ve imalathane türü iÅŸletmeler toplu yaÅŸam ve iskân alanlarının dışına çekilmeli, yapı denetimi, imar, çalışma, iÅŸ yasaları ve ilgili tüm mevzuat buna göre düzenlenmeli, mahalle araları ve konutlaÅŸmanın olduÄŸu alanlarda sanayi iÅŸletme ruhsatları verilmemeli, sanayi kuruluÅŸları mümkün olduÄŸunca OSB’lerde veya fiziksel olarak bağımsız/uygun mekânlarda olmalı. Örnek vermek gerekirse bir tekstil üretim tesisinin hemen yanına madeni yaÄŸ üretimi tesisinin kuruluÅŸu veya varlığının riski artıracağı açıktır, bu sebeple bu tür uygulamalara izin verilmemeli.

Yerel yönetimlerce, mekanik tesisat konusunda proje üreten müellif ve uygulayıcı firmaların bünyesinde odamızca yetkilendirilmiÅŸ makina mühendisleri olup olmadığı kontrol edilmeli. Projelerin ilgili meslek odalarının mesleki denetimlerinden geçirilmesi ve tesisatların ulusal, uluslararası teknik mevzuatlar kapsamında yapılması saÄŸlanmalı.

Tesislerin uluslararası kabul görmüÅŸ standart ve teknik ÅŸartnameler çerçevesinde sürekli olarak bakım ve periyodik kontrollerinin yapılarak iÅŸler durumda kalması saÄŸlanmalı.

Denetimler ve periyodik kontroller sırasında ruhsat bilgilerinin güncelliÄŸinin kontrolü, otomatik yangın söndürme sistemlerinin devre dışı bırakılıp bırakılmadığı, baÅŸka amaçlarla kullanılıp kullanılmadığı, yangın kompartımanların iptal edilip edilmediÄŸi, “Ä°ÅŸ Ekipmanlarının Kullanımında SaÄŸlık ve Güvenlik Åžartları YönetmeliÄŸi” gereÄŸince yangın tesisatlarının projesine uyumluluÄŸu, tesisatın kontrolü, duman tahliye sisteminin çalışıp çalışmadığı, yangın pompalarının performans testlerinin yılda en az bir kez yapılması, acil durum tahliye planı, uygun kaçış yolu, merdivenler ve yeterli sayı ve geniÅŸlikte kaçış kapıları, yine yüksek katlı binalarda yangın kaçış mahalleri/yangın merdivenleri, kapıları ve merdiven sahanlığı basınçlandırılması ölçümleri yapılarak uygunluÄŸu kontrol edilmeli.

Kamu kurumları denetimlerini sıklaÅŸtırmalı ve denetimler sırasında “Ä°ÅŸyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik” ve “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” doÄŸrultusunda firmaların çalışanları yangın eÄŸitimi almalı, yangın senaryosu uygulamaları gerektiÄŸinde itfaiye ile birlikte sıklıkla prova edilmeli, yangın tatbikatları aracılığıyla ilgili kuruluÅŸ ve personelinin olası yangınlara hazırlıklı olup olmadıkları denetlenmeli.

Yangın nedenleri ve hasarları üzerine veri ve bilgilerin toplandığı “Yangın Bilgi Bankası” kurulmalı edinilen bilgiler doÄŸrultusunda “Binaların Yangından Korunması YönetmeliÄŸi”nin ve “Ä°SG YönetmeliÄŸi”nin revize edilmesi için TMMOB, Tabipler BirliÄŸi, belediyeler, sendikalar, iÅŸveren temsilcileri, sigorta ÅŸirketleri ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı’ndan oluÅŸan ortak bir çalışma grubu kurulmalı.

Binalarda Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca uygulamaya konulan “Asansör YönetmeliÄŸi” kapsamında odamız ile belediyeler arasında yapılan protokoller uyarınca yapılan asansör periyodik kontrollerine benzer bir uygulamanın endüstriyel tesisler yangın tesisatı periyodik kontrolleri için de yapılmasına yönelik gerekli düzenlemeler yapılmalı.

Son olarak, bütün itfaiye teÅŸkilatları, meslek odaları ve Ä°ÅŸ TeftiÅŸ Kurulu arasında koordinasyon kurularak kamusal denetimin saÄŸlanmalı ve nihai çözümlere yönelik adımlar atılmalı.