6 Haziran 2013 | TEKNİK MAKALE 109. Sayı (Nisan 2013)

İNŞ. MÜH. FARUK BİLAL Himerpa A.Ş. / Teknik Danışman Bir fırında başlayan yangın, yetkililerin çevredeki evleri yıkmadaki kararsızlıklarıyla hızla büyümüştü.

Nisan 2013 / Sayı: 109

Tarihteki önemli yangınlardan biri de, dört gün süren 1666 Londra yangınıdır. Yangında, şehrin yüzde 80’i olan 13 bin 200 ev, 87 kilise, 44 şirket binası yanmıştı. Ahşap yapılar ve saman-çamur karışımı çatılar yüzyıllar boyunca yasaklanmış olmasına karşın bu ucuz yapı malzemeleri her zaman kullanılmaya devam etti. Kentte bulunan yegâne taş yapılar tüccar ve tefecilere ait, etrafı sıkışık ve aşırı kalabalık mahalleler ile çevrili geniş araziler üzerine kurulmuş olan konaklardı. Londra’da bu yangından sonra bina yapım şartnamelerinde değişikliklere gidilmiş ve binaların taş veya tuğladan yapılması, ara bölme duvarların da yangına dayanıklı olması zorunlu kılınmıştı. Yangından sonra şehir tekrar inşa edilirken yangının atlamasını zorlaştırmak için daha geniş sokaklar bırakılmıştır. Thames Nehri kıyısında nehirden su almayı engelleyecek yapı yapılması engellenmiştir. 1680 yılından itibaren ahşap binalar yerlerini betonarmeye bırakmıştır.
Uzun sıcak yaz sonrası kuruyan ahşap kaplamalar kolayca yanmıştı. Kent, ahşap yapılı ve birbirine oldukça yakın binalarla inşa edilmişti. Plansız ve yangına karşı önlemsiz olarak çarpık bir kentleşme ile büyümüştü. Rüzgarın etkisiyle yangın çok hızlı ve farklı yönlerde gelişmişti.
Şehrin batı giriş kapılarının üçünün de bulunduğu birçok yapı yanmıştı. Rıhtımda bulunan, ergime noktası 1250 °C ile 1480°C arasında olan ithal edilmiş çelik bloklarını ve şehir kapılarının 1100 °C’de ergiyen demir kilit ve zincirlerini yok etmişti.
Yangın sadece ahşap yapılar ile değil, Thames Nehri’nin kıyısı boyunca kurulmuş depolarda bulunan kömür, yağ, zift, mum, barut, alkol, terebentin, kumaş topları ve saman balyaları ile de beslenmişti. Alevler, yoksulların ucuza yapılan fakat kolay tutuşan evlerinin bulunduğu bölgelerde hızla yayılmıştı. Basımevi, kitapevi, postane de yangını besleyen diğer yerlerdi. Ayrıca ordunun silahları için barut depolanırdı.
5.5 metre yüksekliğindeki Roma şehrinin taş duvarları yangından kaçanları alevlerin tam ortasında bırakma riskini taşırdı. Nehir kıyılarında bir yer yanmaya başladığı zaman tekne ile kaçma yolu kapalıysa şehirden tek çıkış, duvarların belirli yerlerinde bulunan 8 çıkış kapısıydı. Hortum biçimini alan rüzgârlar kıvılcımları ve yanmakta olan hafif nesneleri oldukça uzak yerlere taşıdı. Yangının çıkış noktasıyla uzaktan yakından ilgisi olmayan evlerin kolayca tutuşmaya uygun çatı ve yağmur oluklarının alev almasından ötürü yangın her yana yayılmıştı. Nehrin üzerindeki Londra Köprüsü üzerindeki evlerin bir kısmı yandı. Aralıklı yapılan evlerden dolayı yangın diğer kıyıya ulaşmadı. Thames Nehri doğal bir set olmuştu. Ama Thames’ın bir kolu olan Fleet Nehri’nin de doğal bir engel olması umulurken doğudan esen rüzgârlar nedeniyle alevler nehri aşmıştı. Ayrıca St. Paul Katedrali ve bahçe duvarları da taş olduğundan bu yapılar da doğal engel oluşturuyordu. Ayrıca rüzgarın yönüne göre yapıları küçük yapıları kancalarla, yüksek binaları da barutla yıkarak alevin komşu evlere sıçramasını engelleyecek ölü bir hat oluşturulmuştu.

Gözcü ve tellallardan oluşan bir grup bekçi, geceleri sokakları gezerek yangını anında duyurmak ve ilk müdahaleyi yapmakla görevliydiler. Büyük yangında suyla müdahale yöntemi de başarısız oldu. Kentte yüksek ve eğimli bir tepede bulunan, Thames Nehri’nden doldurulmuş su kulesi ile su deposu, karaağaç ile yapılmış şebeke suyu boru sistemi yardımıyla evlere su dağıtırdı. Çoğu zaman yanmakta olan yapının yakınında bir boruyu açarak hortum bağlamak ya da kovaları doldurmak da mümkün olurdu. Ama yüksek ısıdan dolayı bundan da faydalanılamamıştı. Zaten dar olan sokaklar, insanların eşyalarını yığmasından dolayı hareket edilemez olmuştu. İtfaiye ekipleri ve çoğu kızaklı azı tekerlekli olan araçlarının hareketi mümkün değildi. Binalardan yükselen alevlerin ısısı, su araçları ile yangına müdahaleyi imkânsız kılmıştı. İnsanlar imece usulüyle söndürmeye çalışmalarına rağmen yangını söndüremeyince kimi kayıklarla, kimi yürüyerek şehri terk etmeye başladı. Büyük yangında suyla müdahale yöntemi başarısız oldu. Yangın dört günün sonunda ancak sönmüştü. Londra yangını, yangından korunma mühendisliğinin en erken örnekleri olan yangın söndürme pompalarının (tulumba) gelişmesine vesile olmuştur.
Böylesine yıkıcı bir yangının Londra gibi bir ticaret merkezinde gerçekleşmesinin bir sonucu, sigortacılığın, özellikle yangın sigortalarının, tarihte daha önce görülmedik ölçüde gelişmesi oldu. 1667’de şehir meclisi ilk yangın sigortası kurumu olan Yangın Dairesi’ni (Fire Office) kurdu. Daire, Thames’tan su taşıyan işçilerden oluşan bir itfaiye teşkilatı da kurdu. İşçilerin üniformaları ve kol bantlarında şirketin amblemi bulunuyordu. Bunu 1684’te ilk özel yangın sigortası şirketi olan Friendly Society, 1696’da Hand in Hand, 1704’te Lombard House izledi. Yangın sigortacılığı Büyük Londra Yangını ile başladı. Halkın yangılarla mücadele yöntemleri oldukça yerinde ve etkili olurdu. Çevre ev ve sokaklarda yaşayan kişiler kilisenin çanları ile alarma geçirilir, halk alelacele olay yerinde toplanarak mevcut imkânlar dâhilinde imece usulüyle yangını söndürmeye çalışırdı. Yasalara göre tüm mahalle kiliseleri bu tür acil durumlara hazırlık amacıyla yüksek, taşınabilir merdivenler, kovalar, baltalar ve gerektiğinde duvarlara asılıp çekerek yıkabilmek için kullanılan yangın kancaları gibi birtakım donanımı bulundurmak zorundaydı.
Sonuç
Dört gün süren şehrin yüzde 80’inin yanmasına sebep olan yangın, bina şartnamelerinin, sigortanın ve itfaiyenin gelişmesine sebep olmuştur. Büyük vebanın tüm olumsuz etkileri de yangınla birlikte temizlenmiştir.
Kaynaklar
www.estanbul.com/buyuk-londra-yangini-94823.html
www.tr.wikipedia.org/wiki/Buyuk_Londra_Yangini
www.tsb.org.tr/sayfa/sigortanin-tarih