18 Ocak 2012 | TEKNÄ°K MAKALE 94. Sayı (Ocak 2012)

İnş. Müh. Funda Kartal Arkadakalmaz HİLTİ İnşaat Malz. Tic. A. Ş. / Kimyasal Ürünlerden Sorumlu Ürün Müdürü
1. GİRİŞ
Yapıların yangından korunmasında, “aktif söndürme sistemleri”, “algılama sistemleri” ve “pasif yangın durdurucu sistemler”, birlikte bütünlük sağlayan sistemler olup, bir zincirin ayrılmaz üç halkası gibi düşünülmelidir. Pasif yangın durdurucu sistemlerin temel fonksiyonları, yangın esnasında oluşan alev, duman ve zehirli gazları bir alanda hapsederek, yayılmasını geciktirmek ve başka mahalleri etkilemelerini belirli bir süre engellemektir.
Pasif yangın durdurucu sistemler sayesinde yangının yayılması yavaşlatıldığı için söndürülmesi ve kontrol altına alınması da çok daha hızlı ve kolay bir şekilde yapılabilmektedir. Müdahale ekiplerine zaman kazandırılarak can ve mal kayıpları ciddi oranda azaltılmaktadır.
Yangın bariyerleri oluşturulmadan önce yapı, kendi içerisinde yangınla ilgili eylem planı doğrultusunda yatay ve dikey doğrultuda yangın zonlarına ayrılmalıdır. Eğer hiçbir zonlama yapılmazsa tüm yapı tek bir yangın zonu olarak alınır, dolayısıyla herhangi bir yangın tehlikesinde tüm yapının zarar görme olasılığı yüksektir. Yangın zonları ya da kompartman olarak da tanımlanan bölgeler, yangın esnasında duman ve alevin hapsedildiği hacimler olarak tanımlanabilir. Pasif yangın durdurucu ürünler kullanılarak oluşturulan bu zonlar sayesinde, yangın esnasında binanın tümü yerine, yalnızca yangının çıktığı bölge risk altında olacaktır. Alev ve dumanların yayılması belirli sürelerle durdurulacaktır.

2. BİNA İÇERİSİNDEKİ YANGIN ZONLARININ TANIMLANMASI
Yapının, risk durumuna göre farklı yangın bölümlerine ayrılması, yangında oluşabilecek hasarı en düşük seviyede tutmayı sağlayan en etkili yöntemdir. Yangın zonu olarak belirlenen bölgede oluşacak yangını kontrol altına almayı tasarlayan yaklaşıma göre, bu bölgede çıkan yangını kontrol altında tutarak yapının geri kalanının kurtulması hedeflenir. İlkyardım önlemlerinin alınması ile bina içerisindeki kişilere gerekli müdahalelerin sağlanmasına ve itfaiyenin bölgeye ulaşabilmesine olanak sağlar.
Yangın bölümlendirmesi ile korunan bina içerisinde yangın çıkması halinde hasarlı alan boyutu, bina içerisindeki yangın zon planına göre oluşturulan bariyerlere bağlı olarak değişecektir. Burada, mimari tasarımın önemli rolü mevcut olup, yapının fiziksel etkilere ve oluşabilecek risklere karşı analizi yapılarak, mimari projede yangın zon bölgelerinin yerleşiminin, hasar oranını en alt seviyelerde tutacak şekilde, Yangın Yönetmeliğine de uygun olarak tasarlanması gerekmektedir. Özellikle kamu binaları ve halkın ortak kullanımı için olan yapıların projelendirilmesi aşamasında önlemlerin alınması ve yetkili kişiler tarafından da titizlikle ve eksiksiz olarak uygulatılması sağlanmalıdır.
Yangın zonlarının sayısı ve detayları, yapı hizmet cinsine, kat sayısına ve birim kat alanına göre değişiklik göstermektedir. Yangına dayanıklı hale getirilmesi gereken en önemli bölümler; döşemeler ile yangın duvarları üzerlerindeki elektrik ve mekanik tesisat geçişleri, çatıya çıkan boşluklar, elektrik ve mekanik tesisat şaftları, elektrik pano odaları, yangın kaçış merdivenleri ve holleri, mutfaklar, asansörler, pompa ve kazan daireleri ile yanıcı ve patlayıcı sıvıların bulunduğu hacimlerdir.
Yapı içerisinde oluşturulan yangın duvarları ve döşemeleri ile yangın anında ortaya çıkan alev, duman ve zehirli gazların yayılması geciktirilir. Bu şekilde, yangın esnasında kaçış koridorlarının ve yangın merdivenlerinin alev ve dumandan etkilenmesi geciktirilerek, bina sakinlerinin zamanında binayı terk etmesi sağlanır.
Günümüzde gelişen teknolojiyle paralel olarak, inşaa edilen yapıların fonksiyonelliği kadar güvenliğinin de ön planda tutulması gerekir. Özellikle halkın ortak kullandığı yapılarda tasarım, güvenlik ön planda olacak şekilde yapılmalıdır. Yangın merdivenleri ve kaçış koridorları tehlike ve yangın anında insanların hayatını kurtarmayı sağlayan alanlardır. Bu alanların gerekli önlemler alınarak tasarlanması sonucunda yangın anında oluşabilecek can kayıpları büyük oranda azalacaktır.

2.1. Döşemeler
Yapıların projelendirilmesi aşamasında tasarlanması gereken ve yangının ilerlemesinde önemli rol oynayan döşeme sistemlerinin yangına dayanımlı olarak tasarlanması veya dayanımlı hale getirilmesi, yapının yangın güvenliğinin sağlanmasında önemli rol oynamaktadır.
Dikey doğrultuda, özellikle yangının aşağıdan yukarıya doğru yayılması prensibine dayanarak, katlar arası yangın yalıtımının sağlanması için katların tavan ve döşemelerinde bulunan tesisat geçişlerindeki tüm boşlukların yangına dayanımlı malzemeler kullanılarak alev, gaz ve duman geçişini engelleyecek hale getirilmesi gerekmektedir. Bu şekilde her kat bir yangın zonu oluşturacak ve yangının bir kattan diğer bir kata geçişi belirli bir süre durdurulacaktır.
30,50 metre yükseklikten daha az yapılarda döşemeler için istenen yangın dayanımı en az 60 dakika olmalıdır. 30,50 metreden daha yüksek yapılarda ise döşemeler için olması gereken yangın dayanım değeri 120 dakika olmalıdır ve bu sistem, yağmurlama tipi yangın söndürücü sistemlerle desteklenmelidir.
Bu esaslara bağlı olarak yapılarda temel olarak aşağıda belirtilen alanlarda dikey yönde yangın yalıtımı yapılmalıdır.

•    Mekanik şaftlar ve döşemede açılmış delikler ve diğer geçişler
•    Elektrik şaftları ve döşemeden geçiş yapan serbest kablo ve kablo tavaları
•    Elektrik odaları, pano ve trafo merkezlerindeki döşemeden geçiş yapan dikey yöndeki elektrik tesisatları
•    Mutfak ve kazan dairesi tavan ve döşemelerinden geçiş yapan mekanik tesisatlar
•    Döşemeden geçen dilatasyon derzleri

Yukarıdaki detaylara göre, döşeme veya tavan cinsine ve içerisinden geçiş yapan malzeme detayına göre uygulanması gereken pasif yangın durdurucu ürünler doğru tespit edilmelidir.

2.2. Duvarlar
Yüksek binalarda çöp, haberleşme, evrak, teknik donanım, elektrik ve mekanik şaft gibi düşey tesisat şaftı ve baca duvarlarının yangına en az 120 dakika ve kapaklarının en az 90 dakika dayanıklı ve duman sızdırmaz olması gerekir. Ayrıca bu duvarlarda yangının diğer mahallere geçişini sağlayacak delik, boşluk bulunmamalıdır. Bu tür boşlukların çevresi her türlü yanıcı maddeden arındırılmalıdır. Su, elektrik, ısıtma, havalandırma tesisatının ve benzeri tesisatın yangın duvarından geçmesi hâlinde, tesisat çevresi, açıklık kalmayacak şekilde en az yangın duvarı yangın dayanım süresi kadar, yangın ve duman geçişine karşı yalıtılır.
Yatay doğrultuda yangın yalıtımı yapılırken, kat duvarlarından geçiş yapan tüm tesisat boşluklarının kapatılması hedeflenir. Böylelikle yangın esnasında alev, duman ve zehirli gazların yatay doğrultuda ilerlemesi belirli bir süre engellenir.
Yukarıdaki esaslara bağlı olarak yatay yönde, uygun malzemelerin tespiti yapılarak aşağıda belirtilen alanlarda yangın yalıtımı yapılmalıdır.

• Elektrik şaftlarından yatay yönde çıkış yapan tesisat geçişleri
• Yangın ya da kaçış koridoru duvarları ile yangın merdiveni duvarlarından yatay yönde geçiş yapan elektrik ve mekanik tesisat boşlukları
• Yangın koridoru, yangın merdiveni ve kaçış koridoru duvarlarının üst döşeme ile birleştiği tavan-duvar birleşim derzleri ve dilatasyon derzleri
• Mutfak, kazan dairesi, trafo ve pano odaları duvarlarından yatay yönde geçiş yapan elektrik ve mekanik tesisat boşlukları.

2.2.1. Döşemelerdeki ve Duvarlardaki Mekanik Tesisat Geçişleri
Döşemeler üzerindeki mekanik tesisat geçişleri bir şaft içerisinden ya da yapı kat döşemesi üzerinde belirli yerlerden tekil geçişler olarak sağlanabilir. Bu sistem, yapının hizmet cinsine göre değişiklik gösterir. Bu tür geçişlerin çok sayıda olduğu binalarda yangının yayılma riski de doğru orantılı olarak artmaktadır.
Kat döşemesinin kesintisiz olarak yangına dayanımlı olması gerektiğinden, döşeme üzerinden bireysel olarak geçiş yapan yanıcı boru, yanıcı olmayan boru ve havalandırma tesisatı gibi ekipmanların çevresinde uygun yangın durdurucu ürünler kullanılarak yalıtım yapılmalıdır.

2.2.1.1. Yanıcı Boru Geçişleri
Yapılarda çeşitli sıvı ve gazları taşımak için kullanılan PVC, PPRC, HDPE gibi borular ile oluşturulan geçişler olup, kısa sürede erime özelliğine sahiptirler. Ayrıca bu borulardan biri olan PE tipi boru, yangını üzerinde taşıyarak iletme özelliğine de sahiptir. Diğer taraftan PVC boru ise yangını üzerinde taşımaz fakat kısa zamanda yumuşaması ve erimesi ile sıcaklığın yükselmesine ve doğal olarak yangının kısa zamanda binanın başka bölümlerine yayılmasına neden olur.
Ayrıca eriyen boru parçaları yer yer çatlayarak veya koparak yangının çıktığı mahalde biriken dumanı ve zehirli gazları bir baca gibi çalışarak  binanın farklı bölgelerine de taşımaktadırlar. Bu durum tabii ki bina içinde bulunan insanlar için büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Diğer taraftan bir duvar geçişinde duvarın yangına doğrudan maruz kalan kısmındaki plastik borunun erimesi ile duvarın diğer kısmında kalan plastik boru kendiliğinden koparak düşer. Böyle bir durumda yangın, duvar içinde oluşan boşluktan kolaylıkla geçerek bir bölümden diğer bir bölüme taşınır. Sıcaklıkla eriyerek yere düşen plastikler, düştükleri yerdeki komşu yanıcı maddelere bulaşarak, onları da tutuşturur ve yangının daha da büyümesine neden olurlar.
Yangının ilerleme sistemi aşağıdan yukarıya doğru olduğundan, yanıcı boruların döşemelerden yaptığı dikey geçişlerde, yangın sırasında genleşme özelliğine sahip (intümesan) kelepçe veya sargı tipi malzemeler, boru çevresine döşemenin alt yüzeyinden uygulanır. Yanıcı boruların, yatay olarak duvar üzerinden yaptıkları geçişlerde de, duvar, yangın duvarı olduğundan ve yangının her iki taraftan da eşit oranda etki edebileceği prensibine göre genleşme özellikli yangın durdurucu malzemeler, boru geçişinde duvarın her iki tarafından da aynı kalınlık veya adetlerde uygulanır. Yangın sırasında ortam sıcaklığı yaklaşık 140°C’lere ulaştığında, boru çevresine uygulanan yalıtım malzemesi genleşmeye başlar ve kısa sürede erimeye başlayan yanıcı borunun çevresinde genleşmeye devam ederek, borunun eriyerek açığa çıkardığı boşluğu tamamen kapatarak alev, duman ve gaz geçişini engeller.

2.2.1.2. Yanıcı Olmayan Boru Geçişleri
Yanıcı olmayan boru sınıfında kabul edilen çelik ve galvanize borular, plastik borulara göre oldukça yüksek erime sıcaklıklarına sahiptir. Ayrıca çelik boruların içerisindeki akışkanların debisi sonucunda boru üzerinde oluşan hareket, diğer taraftan borunun mevsimsel hava değişimlerine göre oluşturduğu hareketler sonucunda, yanıcı boruların çevresinde yangın sırasında genleşme esaslı olan ürünler yerine, borunun mevsimsel hareketlerini karşılayabilecek şekilde elastik yapıda ve aynı zamanda istenen süreleri sağlayacak şekilde yangın dayanımına sahip yangın durdurucu ürünler kullanılarak, boru çevresinde uygun yalıtım sağlanmalıdır.

 

---

R E K L A M