Yapı Yasası öyle görünüyor ki önümüzdeki ayarlarda da tartışılmaya devam edilecek. Biz de bu sayıda tartışmaya ilgili odaların görüşleri, Japonya ve İngiltere'deki çözümleri, İTÜ Mimarlık Fakültesi 'nden Doç. Dr. Sinan M.Şener'in teknik yazısı ile katıldık. Dergimiz yönetim ve denetim odaklanndaki görüşleri yayımlamayı gelecek sayıda da sürdürecek.

TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi:

Yapı denetim konusu öncelikle 1998 Adana depreminden sonra önem kazanmaya başlamış, 17 Ağustos depreminden sonra yoğun tartışılır ve sorgulanır hale gelmiş, 595 sayılı KHK'nin yayımlandığı 10 Nisan 2000'den sonra ise meslek odalarının ve TMMOB'nin 1 no'lu gündemi olmuştur. Mimarlar Odası mevcut denetim sistemini yıllardır eleştirmektedir. Yürürlükteki imar düzeninin değiştirilmesine yönelik önerileri ise sürekli gözardı edilmektedir. Yapı denetim sürecinde Odaların mutlaka yer alması koşulunun yasal olarak düzenlenmesini isteyen Odanın bu istemi hiçbir şekilde dikkate alınmazsa Odaların bugüne kadar ki olumsuzluklarda sorumluluğu ne olabilir? Yeni KHK'nin en büyük zaafı deprem yıkımının tek sorumlusu sanki bugüne kadar Teknik Uygulama Sorumluluğu yüklenmiş olan mimar ve mühendislermiş gibi bir mantıkla orta-ya çıkmış olmasıdır. Yasanın ülkedeki tüm yapılaşma sorunlarını, yerleşim yeri kararlarını irdelemek gibi bir niyeti yoktur. Kararname, soruna suçlu gördüğü bu teknik elemanlar şirketleşirse ve şirketlerin % 49 payla ortağı kim olursa -örneğin gecekondu mafyası- olsun adeta sorun kalmayacakmış gibi yaklaşmaktadır. Daha 2. maddesinde "2886 sayılı Devlet ihale Kanunu veya bu konuda özel kanunlara tabi kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları veya yaptıracakları yapılarda bu kanun hükmünde kararname hükümleri uygulanmaz" demekle depremde yıkılan veya büyük hasar gören yapıların bir bölümünün resmi binalar olduğunu görmezlikten gelerek çifte standart uygulamaktadır. Kararnameye ilişkin hukukçu ve odaların diğer görüşleri ise yazılı metinler halinde sayfalar doluşudur. Tüm değerlendirmeler ve yorumlar sonunda yapı denetim kurallarının bir tepki yasası olarak ve kararname şeklinde düzenlenmemesi gerektiği söyle-nebilir. Yapı denetimine ilişkin düzenlemeler 3194 sayılı İmar Kanunu içinde yer almalı ve bu yasada;

-          Yapı sürecinin başından sonuna kadar meslek odalarına yetki ve sorumluluk verilmeli.

-          Mimarların müelliflik hakları sürekli korunmalı ve Yapı Kullanma Ä°zni aÅŸamasında proje müellifinin, yapısının projeye         uygun tamamlandığını belirtir raporunun aranması koÅŸulu yer almalı.

-          Teknik Uygulama sorumluluÄŸu ÅŸirketsel deÄŸil, kiÅŸisel sorumluluk ve yaptırımlarla tariflenmeli, büyük ve kompleks         yapılar için ÅŸirketleÅŸmeden farklı çözüm getirilmeli.

-          595 sayılı KHK'de de öngörüldüğü gibi Teknik Uygulama SorumluluÄŸu ücreti, yapı sahibiyle mimar veya mühendis arasında         bir iliÅŸki unsuru olmaktan çıkarılmalı bir "fon" ile iliÅŸkilendirilmelidir.

Şubemizin görüşleri aşağıdaki üç maddede toplanmıştır; Madde: 3 Proje Müellifi: Mimarlık, mühendislik tasarım hizmetlerini iştigal konusu olarak seçmiş, yapının etüt ve projelerini hazırlayan gerçek ve tüzel kişileri.

*          Proje Müellifi (DeÄŸiÅŸiklik Önerimiz): Mimarlık, mühendislik tasarım hizmetlerini iÅŸtigal konusu olarak seçmiÅŸ, yapının etüt ve projelerini hazırlayan TMMOB'ne baÄŸlı Odalarca belgelendirilmiÅŸ gerçek ve tüzel kiÅŸileri. Åžantiye Åžefi: Yapım iÅŸlerini yapım müteahhidi adına yöneten ve uygulayan mühendis ve mimarları.

*          Åžantiye Åžefi (DeÄŸiÅŸiklik Önerimiz): Yapım iÅŸlerini yapım müteahhidi adına yöneten ve uygulayan TMMOB'ne baÄŸlı Odalar tartından uzmanlıkları belgelendirilmiÅŸ mühendis veya mimarları.

Madde: 6

II Yapı Denetim Komisyonu: II bayındırlık ve iskan müdürlüğünün koordinatörlüğünde valilik, bayındırlık ve iskan müdürlüğü, merkez belediyesi, büyük şehirlerde büyük şehir belediyesi ve ilgili meslek odaları temsilcilerinden oluşur.

*          II Yapı Denetim Komisyonu (DeÄŸiÅŸiklik Önerimiz): il bayındırlık ve iskan müdürlüğünün koordinatörlüğünde valilik, bayındırlık ve iskan müdürlüğü, merkez  belediyesi,   büyük  ÅŸehirlerde büyük ÅŸehir belediyesi ve TMMOB'ne baÄŸlı Odaların temsilcilerinden oluÅŸur. Ä°lçe ve Yapı Denetim Komisyonu: Kaymakamlığın koordinatörlüğünde; kaymakamlık, bayındırlık ve iskan müdürlüğü, ilçe belediyesi ve ilgili meslek odaları temsilcilerinden oluÅŸur.

?          Ä°lçe Yapı Denetim Komisyonu (DeÄŸiÅŸiklik Önerimiz): Kaymakamlığın koordinatörlüğünde; kaymakamlık, bayındırlık ve iskan müdürlüğü, ilçe belediyesi ve TMMOB'ne baÄŸlı Odaların temsilcilerinden oluÅŸur.

?          Geçici Madde 4'ün kaldırılması.

TMMOB Balıkesir il Koordinasyon Kurulu Sekreterliği:

Ülkemizde "depreme dayanıklı yapılaşmanın sağlanması" parlak cümleleriyle Kanun Hükmünde Kararname yayınlayanlar, şunu akıllarından çıkarmamalıdırlar. Depremi felekate dönüştüren temel nedenler bellidir. Bunlar;

?          YapılaÅŸmada plansız ya da bilime aykırı hazırlanan imar planlarıyla oluÅŸturan "yanlış yer seçimi" keyfi yapılan imar deÄŸiÅŸikliÄŸi vb. ile planların anlamsızlaÅŸtırması.

?          Kaçak, projesiz ve "yasa dışı" yapılaÅŸma.

?          Ruhsatlı ancak "denetimsiz" yapılaÅŸma.

?          Müteahhit, kalfa ve usta gibi yapım sürecinde yer alan kesimlerden aranacak niteliklerin belirlenmemiÅŸ oluÅŸu nedeniyle, oluÅŸan "hatalı ve yanlış" yapılaÅŸma.

?          Yapılarda standart dışı malzemelerin çok yaygın kullanımından dolayı oluÅŸan "kalitesiz" yapılaÅŸma.

?          Alım gücü ve genel kültür seviyesi düşürülen toplumun, malzeme ve işçilikte "ucuz-kalitesiz" olana yönelmesi.

?          YapılaÅŸmadaki aykırılıkların giderilmesinde "yasal yaptırım" eksikliÄŸi.

?          Mimarlık ve mühendislik hizmetlerinin, inÅŸaat sahiplerinin "iÅŸverenlik" iliÅŸkisine ve insafına terk edilip, özellikle yapı denetiminde "denetleyenin denetlenene baÄŸlı" kılınmasıdır. Bu hastalıkları üreten gerçek neden; yapılaÅŸma, kentleÅŸmeyi ilgilendiren temel kararlarda siyasilerimizin tek başına yetkili kılınmasıdır. Bilim adamları, mimarlar, ÅŸehir plancıları ve mühendislerin tümünün meslek odaları, sürecin dışında tutulmuÅŸtur. Artık ciddi bir yol ayrımındayız. Ãœlkemizde yaÅŸanan deprem facialarından gerekli dersi çıkarmada kararlı mıyız? Evet deniliyorsa yapılacak ÅŸey özetle ÅŸudur; yapılaÅŸmayı ve kentleÅŸmeyi ilgilendiren kararlar yalnızca "siyasiler-ida-recilerle" deÄŸil, meslek odalarının da katılımıyla birlikte alınmalıdır. Yapı denetiminde "mesleki ve bilimsel denetimin, meslek odalarının disiplini altında ve mimar-mühendis inÅŸaat sahibinin (ayrıca yapı denetim firmalarının da) ücretli elemanı yapmayacağı bir kamusal hizmet statüsü içinde görev yapmalarını saÄŸlayacak" düzenlemelere acilen gidilmelidir.

Yoksa bugün hükümetin yaptığı gibi depremi felekate dönüştüren "temel nedenlerde" hiçbir iyileştirme yapılmayacak! Ama 10 Nisan 2000 tarihli 595 sayılı Kararnameyle "depreme dayanıklı yapı üretimi" iddiasıyla, "yapı denetim kuruluşları" oluşumuna imkan tanınacak. Büyük bir ihtimalle kara para sahiplerinin ve yabancıların kuracağı şirketlere; inşaat yaptıranlardan resmi maliyetin yaklaşık 1/10'u kadar bir bedeli "denetim harcı" adı altında toplamalarına imkan tanınacak. Yapılardan ciddi anlamda sorumlu tutulmayacaklar. Cumhuriyet'in kuruluşundan beri kendi mimar-mühendislerine TUS hizmetini "Kürt Mehmet nöbete" kurnazlığı ile "yetkisiz-parasız-her şeyden sorumlu" gördürüp; şimdi de bu hizmeti "yabancılara" bu kadar "para ve yetki" vererek, hem de milliyetçi bakan eliyle yaptırmak (!) Ruhsat verilişlerini de mantıklı bir nedene dayandırmadan 3 (üç) ay erteleme yolunu seçmek. Bu kadar ciddiyetten ve sorumluluktan uzak davranabilmek; bunca deprem "ŞEHİTİMİZE" saygısızlıktır. Yetkilileri acilen hukuka, bilime ve mesleğe saygıya davet ediyoruz.

TMMOB'a Bağlı Odaların İzmir Şubelerinden Ortak Açıklama:

Yapı denetimi, kamusal alanın dışına çıkartılarak tekelleştirilmektedir. 595 sayılı "Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname", 57. Hükümetin; 17 Ağustos - 12 Kasım depremlerinden ders almak bir yana, deprem sonrası oluşan ortamı da kullanarak yeni koşullarda rant paylaşımına hukuksal bir altyapı oluşturmak çabasıdır. 1950'li yıllardan bu yana uygulanmakta olan sosyo-ekonomik politikalar bir yandan tarımdan sanayiye kaynak aktarımını ve kırdan kente göçü hızlandırırken, diğer yandan metropol kentlerin doğuşuna ve kentsel alanlarda büyük toprak rantlarının oluşumuna yol açmıştır.

1980 sonrasında uygulanan neo-libe-ral politikalarla Türkiye ekonomisi üretimden adım adım uzaklaÅŸtırılarak "rant" eksenine oturtulmuÅŸtur. 17 AÄŸustos ve 12 Kasım Marmara depremlerinin ardından, yapılaÅŸma sürecinde rant paylaşımı uÄŸruna planlama ve denetimin devre dışı bırakıldığı, doÄŸanın dengelerinin yok sayıldığı, bilimsel gerçeklerin gözardı edildiÄŸi bütün açıklığıyla gözler önüne serilmiÅŸtir. Depremden ders alınarak ülkemizin imar hukukunun, planlama, toprak kullanımı, çevre, kentleÅŸme, ulaşım, altyapı ve bina yapımı ile bütün bu süreçlerin kamu adına denetiminin bir bütünlük içinde ele alınması beklenirken, 57. Hükümet 10 Nisan 2000 tarihli resmi gazetede yayınlanan 595 sayılı "Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname"yi çıkarmıştır. Bu KHK; ders almak bir yana deprem sonrası oluÅŸacak ortamı da kullanarak, rant paylaşımına yeni koÅŸullarda hu-kuksal    bir    altyapı oluÅŸturma çabasıdır. Bu kararname;

1.         "Yapı"yı tek başına ele almakta, yapı üre- | timini tümüyle kamusal denetim alanı dışı- I na çıkarmaktadır.

2.         Göstermelik olarak sözünü etse de yerel yönetimleri, Meslek I Odalarını denetim alanından dışlamak- I tadır. Kararnameyi hazırlayan Bayındırlık ve Iskan Bakanlığı, TMMOB ve Odalarımızın alanına müdehale ederek, Ana-yasa'yı ve yasaları çiÄŸnemektedir.

3.         Hazırlık süresinin uzunluÄŸuna karşın, katılımcı bir tarzda deÄŸil, TMMOB ve Odalarımızın görüşleri tümüyle reddedilerek Bayındırlık ve Iskan Bakanlığının istediÄŸi ve altı ay önce ilk önerdiÄŸi biçimiyle çıkartılmıştır.

4.         Yapı sektöründeki büyük müteahhitlik firmaların kuracakları kardeÅŸ yapı denetim kuruluÅŸları ile iÅŸbirliÄŸi içinde tümüyle kamusal denetim dışında kalmalarını saÄŸlayacaktır. Yapı denetim kuruluÅŸlarının % 49 hissesinin uzman olmayan kiÅŸilere ait olması konunun bilimsel ve teknik olarak ele alınmadığının bir baÅŸka kanıtıdır.

5.         Yapı denetim tekelleri oluÅŸturulacak, baÅŸlangıçta denetim alanından dışlanan serbest çalışan mühendis ve mimarlar çoÄŸunlukla proje alanından da dışlanacaklardır.

6.         OluÅŸacak maliyet artışı ve yapı denetim tekellerinin küçük ölçekli yapılara ilgisinin az olması nedeniyle küçük yapılaÅŸma eÄŸilimi beslenecektir.

7.         Geçici, 4. Madde ile 12 yıllık deneyimi olan mühendis ve mimarlara Odaları tarafından uzmanlık belgesi verilmemesi durumunda bu belgenin Bakanlık tarafından verilmesi olanağı yaratılmakta, bu alanda da belli siyasi partiler için siyasi bir rant ortamı yaratılmaktadır.

Yalnızca 12 yıllık deneyime bağlı ola-rak yapılan, "uzmanlık" tanımı, son derece eksik ve yanlış bir düzenlemedir. "Uzman mühendis ve mimar" tanımları bu yetkilerin elde edilme biçimleri Anayasa'nın 27. Maddesinde güvence altında bulundurulan "bilim ve sanat hürriyeti" kapsamında kalmaktadır. Anayasanın 27. Maddesini kapsayan temel hak ve hürriyetlerin korunmasına ilişkin kanun, Anayasa'nın 91. Maddesine göre Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenemez.

TMMOB ve Odaları böylesine eksik bir tanımlamayla yapı denetimi gibi çok önemli bir işlevin sağlanamayacağını defalarca ilgili bakanlığa iletmişlerdir. Uyarı ve önerileri dikkate almayan anlayış nedeniyle Odalar bu sorumluluğa ortak olmayacaktır.

Hükümet bu Kanun Hükmünde Kararnameyi uygulamaktan vazgeçmeli, TBMM'de İmar Hukuku'nun ilgili tüm tarafların da katılımıyla bütünlük içinde ele alınarak yenilenmesi sağlanmalıdır.

TMMOB, kamuoyunu aydınlatmak,hükümete, siyasi partilere ve parlamentoya sorumluluklarını hatırlatmak için her türlü çabayı gösterecektir.Başta mühendis ve mimar milletvekilleri olmak üzere tüm üyelerimizi ve kamuoyunu duyarlı olmaya; rant paylaşımını ve tekelleşmeyi rahatça sürdürme hayali kuranlara karşı durmaya çağırıyoruz