Yalıtım Dergisi 168. Sayı (Mart 2018)

44 Yalıtım / Mart 2018 yalitim.net - Aşıklar, merteklere mesnet teşkil eden ve çatı makasına oturarak merteklerden gelen yükleri dikmelere ileten taşıyıcı kirişlerdir. Genelde bina eksenine paralel yer- leştirilir ve bulundukları yere göre mahya, ara ve saçak (damlalık) aşığı gibi adlandırılırlar. Belirli iklim, eğim ve yük koşullarına göre aşık boyutları 10/14, 10/16 ve 12/16 cm gibi ölçülerde olabilir. Bu yüklerin üzerindeki değer veya eğimlerde aşık boyutlarının yeniden hesaplanması gerekir [1, 10]. Aşıkların aks aralığı 2-3 m arasındadır ve dikmelerin yanı sıra kuşak ve göğüsleme ile desteklenirler [11]. - Dikme (baba) aşıklardan aldığı yükü yapıya ileten eleman- dır ve oturtma çatılarda dikme, asma çatılarda ise baba adını almaktadır. Dikmeler basınca, babalar ise çekmeye çalışan elemanlardır. Genel kabullere göre dikme kesit boyutları 10/10 veya 12/12 cm’dir [1]. Çatı konstrüksiyonunda bunların dışında göğüsleme, kuşaklama, yanlama, bırakma kirişi, gergi kirişi gibi başka ek destek elemanları da kullanılmaktadır. 3.3. Ahşap Çatılarda Taşıyıcı Tipleri Soğuk çatılarda oluşturulan eğimli konstrüksiyon yapı ile çatıyı ayırmakta, arada oluşan boşluk ise yapıyı atmosferik etmenlere karşı korumaktadır. Burada çatı konstrüksiyonu- nun bir diğer görevi kendi yükünü ve kaplamanın yükünü yapıya iletmektir. Eğer bu sistemlerin oturtulabileceği duvar, döşeme gibi elemanlar varsa çatı “oturtma çatı” olarak; eğer yoksa “asma çatı” olarak adlandırılır. Büyük ve küçük hacimlerin birarada bulunduğu yapılarda değişen açıklıklara göre bu iki çatı tipinin birarada kullanıldığı karma sistemler de uygulanabilir [1, 2]. 3.3.1. Oturtma Çatılar Oturtma çatılardaki ana prensip, çatıya ait kısa veya uzun dönemli, sabit ve hareketli yüklerin ara mesnetlere iletil- mesidir. Çatıya etki eden rüzgâr, yağmur ve kar yükü gibi hareketli yükler ve çatı elemanlarının kendi öz yükleri sıra- sıyla çatı örtüsü, örtü altı kaplama, mertek, aşık ve dikme ile dış ve ara mesnetlere iletilir. Bu mesnetler, iletilen nokta yükleri taşıyabilecek bir döşeme kiriş, kolon veya bu yüklerin tam altına isabet eden taşıyıcı duvarlar olabilir. Şekil 4’te bu sistemle kurgulanmış bir çatı çizimi bulunmaktadır. Oturtma çatılarda dikmeler basınca aşık ve mertekler ise eğilmeye çalışmaktadır. Eğer döşeme taşıyıcıları sadece kendi yükünü taşıyabilecek özellikteyse ve başka ara destek yoksa bu döşe- meye oturtma çatı yapılmamalıdır [1, 2]. Oturtma çatılar yapının formu ve çatının tasarımına göre tek yüzeyli, beşikörtüsü ve kırma çatı tiplerine uygulanabilir. 3.3.2. Asma Çatılar Çatıda yüklerin iletilebileceği bir duvar veya döşeme yoksa veya mesnetler arasındaki açıklık4.00-4.50 metreden fazla ise asma çatılar tasarlanır. Bu tip çatılarda baba olarak adlan- dırılan ve çekmeye çalışan konstrüksiyon elemanları 2-3 m aralıklarla yükü dış duvarlara aktarır. Şekil 5’te görülen bu sistemde makas ve yanlama gibi ek destek elemanları ile yük dış duvarlara aktarılmaktadır. Asma çatıların geçebileceği maksimum açıklık 12.00 metredir, bundan büyük açıklıklar için kafes kiriş vb. sistemler kullanılır [1]. Asma çatılar daha zor ve zahmetli uygulamalardır ve tek yüzeyli, beşikörtüsü ve kırma çatı tiplerinde uygulanırlar. 3.4. Ahşap Çatılarda Kullanılan Malzeme Tipleri ve Ağaç Türleri Geleneksel üretim tekniklerinin kullanıldığı dönemde ahşap çatılar kurgulanırken, hem kaplama altı tahtası, hem de konstrüksiyon elemanı olarak masif malzemeler kullanılmış- tır. Endüstri Devrimi’nin ardından gelişen üretim teknikleri sonucu kompozit malzemeler ortaya çıkmış ve çatı üretiminde de tercih edilmeye başlanmıştır. Masif malzemeden elde edilen çatı elemanlarının üretiminde önceleri meşe, kestane ve kavak gibi geniş yapraklı ağaçlar kullanılmış olmasına rağmen günümüzde daha çok çam, ladin, köknar gibi ibreli ağaç cinsleri tercih edilmektedir. Kompozit malzeme olarak örtü altı kaplamada önceleri kontrplak kullanılmıştır. Günümüzde bu amaçla yönlendirilmiş yonga levha (OSB) tercih edilmektedir. Aşık, mertek ve çatı makası gibi konstrüksiyon elemanlarının üretiminde sıklıkla masif malzeme kullanılmakta, kompozit malzeme olarak ise tutkallı ahşaplar tercih edilmektedir [1, 7, 10]. 3.5. Ahşap Çatılarda Kullanılan Birleşim Teknikleri Ahşap iskeletli çatılarda elemanların birleştirilmesinde kullanılan teknikler de tarih içinde gelişip değişmiştir. Eski Şekil 4. Oturtma çatı çizimi [13] Şekil 5. Asma çatı çizimi [2]. Mahya aşığı 16/18 Ara aşık 16/18 Sert ağaç takoz Buton Baba 18/18 Askı demiri Yanlama 16/18 Yanlama 16/18 Çift baba 2 0 16x16/18 Bulon D.aşığı Taban Gergi kirişi Bulon 14.00 - 18.00 Mertek 8/16 MAKALE