Yalıtım Dergisi 168. Sayı (Mart 2018)

40 Yalıtım / Mart 2018 yalitim.net MAKALE ÇATIDA AHŞAP KULLANIMI YRD. DOÇ.DR. GÜLRU KOCA Işık Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi PROF. DR. NUSRET AS İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi 1. GİRİŞ Ç atı, yapıyı atmosferik etmenlerden ayırmak amacıyla oluşturulan elemanlardan biridir. Örtü ve konstrük- siyon olmak üzere iki bileşenden oluşan çatıların sınıflandırmasında en sık kullanılan yöntem, çatı arası boşluğunun varlığına göre yapılan sınıflandırmadır. Buna göre çatılar; çatı arası boşluğu olan (soğuk) ve olmayan (sıcak) çatılar olarak sınıflandırılırlar. Soğuk çatılarda örtü ile taşıyıcı sistem arasında bir hava tabakası vardır. Sıcak çatılarda ise tüm katmanlar birbiri üze- rine oturur. Soğuk çatılar eğimli olmaları nedeniyle yapının kalan kısmından ayrılmakta; bu sayede kar, yağmur, rüzgâr, UV ışını gibi dış etmenlere karşı yapıyı korumaktadırlar. Bu tip çatılarda taşıyıcı ve kaplama elemanları genelde ahşaptan oluşturulur. Bununla birlikte, örtü elemanları farklı malze- melerden olabilmektedir [1]. Geleneksel yapı sistemlerinde başka alternatif olmayışı nedeniyle kullanılan ahşap, günümüzde ise sahip olduğu avan- tajlı özelliklerden dolayı tercih edilmektedir. Çatıda kullanılan malzemelerin iç mekân konfor koşullarını sağlayabilmesi için fiziksel, mekanik ve teknolojik bazı performans kriterlerini yerine getirebilmesi ve hizmet ömrünün uzun olması gerek- mektedir. Bununla birlikte yatay ve yataya yakın bir düzlemde konumlanmış olması, çatının atmosfer etmenlerini bünyesinde daha uzun süre tutmasına neden olup, bozunma ihtimalini artırmaktadır. Bu nedenle çatı kullanımında ahşabın perfor- mans özellikleri, kullanılan ahşap türü ve birleşim elemanları önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, ahşabın çatıda geçmişten günümüze kullanımı, farklı çatı tipleri, kullanılan ahşabın türü veformu ile birleşim teknikleri ele alınmıştır. 2. ÇATI VE TİPLERİ Yapıyı en hassas noktada atmosferden ayıran çatı, farklı yapı türlerinde farklı şekillerde çözümlenebilmektedir. Çatı tasarımı, yapının bulunduğu yerin iklim ve coğrafi özelliklerine veya kültür ve malzeme koşullarına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Özellikle Endüstri Devrimi öncesinde üretilen çatılar, bulundukları bölgenin koşullarına uygun olarak üretil- miş ve bölgenin özelliklerini yansıtmıştır. Endüstri Devrimi’nin ardından dünyanın her yerinde benzer malzemeler kullanıl- maya başlanmış ve çatılar benzerlik göstermeye başlamıştır. Çatılar günümüzde binanın taşıyıcı sistemi, geçtiği açıklık ve mimari konseptine bağlı olarak farklı konstrüksiyon ve örtü sistemlerine sahip olarak kurgulanabilir. Buna göre çatılar, tek yüzeyli, beşikörtüsü, kırma, mansard, tonoz, kubbe, şed, külah gibi farklı tiplerde üretilebilmektedir [1, 2]. Çatı konstrüksiyonunun üretiminde de farklı malzemeler kullanılabilir. Bu amaçla tarih boyunca ahşap kullanılmıştır ancak son yıllarda hafif çelik de tercih edilmektedir. ABD’de hafif çelik, ahşap ve sandviç panel (OSB-PU ve PU-hasır çelik) gibi malzemelerle üretilen çatı konstrüksiyonlarının iş verimliliği ve maliyet karşılaştırmalarında ahşabın daha makul sonuçlar verdiği ortaya konmuştur [3]. Bu araştırmanın maliyet değerlerine ait sonuçlar Tablo 1’de bulunmaktadır. 3. AHŞAP ÇATILAR Ahşap, sahip olduğu avantajlı özelliklerle tarih öncesi dönemden bu yana yapısal amaçlı olarak tercih edilmektedir. Çatıdaki kullanımı da bu dönemlere dayanmaktadır. Malzeme- nin görsel çeşitliliğe sahip, korozyona dayanıklı, mukavemet/ ağırlık oranı yüksek, ekonomik ve kolay şekillendirilebilir olması tercih edilmesinde önemli özellikleridir. Tarih boyunca yaşanan teknolojik gelişmeler çatılarda gelişme ve değişimlere yol açmıştır. İlk barınaklar toprağın 40-45 cm kazılması, içine belirli aralıklarla ahşap dikmeler yerleştirilmesi ve bu dikme- lerin eğilerek tepede birbirine bağlanması ile oluşturulmuştur. Dolayısıyla ilk ahşap çatı sistemi, üzeri hayvan derisi ve bitki gibi malzemelerle örtülmüş çatkılardır denilebilir. İlerleyen dönemde ise kerpiç, taş veya ahşaptan oluşturulmuş duvarlar